Bach componeerde zijn cantate 39 in 1726 voor de eerste zondag na Trinitatis (Drievuldigheidszondag), de zondag waarop hij drie jaar eerder zijn eerste cantate als Thomaskantor in Leipzig had uitgevoerd. Terwijl Bach in zijn eerste ambtsjaren wekelijks een cantate componeerde en dus na twee jaar over twee complete cantatejaargangen beschikte, halveerde hij zijn tempo vanaf Trinitatis 1725, en componeert pas in 1726 de cantate die de opening van zijn derde jaargang gaat vormen: BWV 39.

Aan Brich dem Hungrigen dein Brot kleefde lang de legende dat zij geschreven zou zijn toen een groep van achttienhonderd door een verlate contrareformatie uit Salzburg gevluchte protestanten in 1732 onderdak in Leipzig zocht; de correcte datering van het manuscript van BWV 39 weerlegde dit sprookje (Dürr/Dadelsen, 1958).

Het libretto voor deze cantate ontleent Bach aan een bekende, al wat oudere bundel cantateteksten, in 1704 aan het hof te Meiningen ontstaan en wellicht door de hertog Ernst Ludwig zelf geschreven. Hierin werden voor het eerst koraal- en bijbelteksten gecombineerd met uit de Italiaanse opera afkomstige recitatieven en aria's op vrij gedichte teksten. Uit deze bundel putte ook de aan het hof te Meiningen werkzame Johann Ludwig Bach (de 'Meininger Bach', 1677-1731), een verre achterneef van Sebastian, wiens cantates Bach zozeer bewonderde dat hij er zelf in 1726 achttien van uitvoerde te Leipzig. Deze cantates hebben een vaste vorm: twee delen, uit te voeren vóór en na de preek, elk ingeleid door een oud- resp. nieuwtestamentisch bijbelwoord en gevolgd door een recitatief/aria-combinatie en besloten met een koraal. Door verwisseling van de recitatief/aria-volgorde in het tweede deel hebben ze een symmetrische structuur rond het nieuwtestamentische schriftwoord.De evangelielezing voor deze zondag is Lucas 16: 19-31, een door Jezus uitgesproken gelijkenis over de rijke man en de arme Lazarus, wier rollen na hun dood pijnlijk verwisseld blijken. In twee eerdere cantates voor deze zondag concentreerde Bach zich resp. op het onderscheid arm/rijk (Die Elenden sollen essen, BWV 75, 1723) en op een oproep tot boetvaardigheid (O Ewigkeit, du Donnerwort I, BWV 20, 1724); in 1726 ligt de nadruk op het verlenen van materiële hulp aan behoeftigen en op de van God ondervonden barmhartigheid.

DEEL I

De uit het Oude Testament afkomstige tekst van het imponerende openingskoor (1) is Jesaja 58: 7-8, een tekst van maar liefst acht regels; de componist moet zorgen dat alle verschillende noties daarvan tot hun recht komen zonder te vervallen in een structuurloze opeenvolging van stukjes. Bach doet dat door (zie het schema) de tekst in drie delen te knippen waartussen de maat wisselt: van een driekwartsmaat via een vierkwarts- () naar een snelle drieachtste maat. Het middendeel (II) is het kortst; de omliggende hoekdelen zijn qua muzikale vormgeving elkaars gespiegelde: (I) is een fuga, geflankeerd door twee homofone (akkoordische) gedeelten op eenzelfde tekst en met eenzelfde instrumentale begeleidingsvorm, terwijl in (III) een homofoon gedeelte wordt geflankeerd door twee thematisch verwante fuga's.

De instrumentalisten bereiden de koorinzet voor met een sinfonia, die vervolgens als begeleiding van het eerste deel zal dienen; door telkens twee akkoorden toe te wijzen aan achtereenvolgens de twee blokfluiten, de twee hobo's en de twee violen brengt Bach het verdelen van brood onnavolgbaar in beeld. Het koor op zijn beurt illustreert het broodbreken door een gefragmenteerde vertolking van de eerste woorden: Brich (rust) dem Hungrigen (rust) dein Brot. Ook overigens wordt er veel tekst geïllustreerd: bij führe ins Haus maakt de gebroken begeleidingsfiguur plaats voor langere lijnen, Elend gaat gepaard met schrijnende halve tonen (chromatiek), Morgenröte krijgt een uitgebreide stralende coloratuur etc. In alle delen, ook waar de meeste instrumenten in de fuga's slechts colla parte met de vocale stemmen meespelen, blijft er een zelfstandige rol voor de blokfluiten, het 'armelui's instrument'; opmerkelijk want wij weten dat Bach inmiddels kon beschikken over uitstekende traversospelers), als voortdurende herinnering aan de behoeftigen om wie het hier gaat. Met een uitbundige fuga die de Herrlichkeit des Herren bezingt, eindigt dit ongewoon lange openingskoor, waarin we Bach op de toppen van zijn kunnen zien.

In het slechts door continuo begeleide (secco) recitatief (2) legt de bas uit hoe Gods barmhartigheid jegens ons, ons op onze beurt tot daadwerkelijke naastenliefde verplicht.

Tot die navolging bekent zich de alt in aria (3), een gracieus kwartet met continuo, hobo en viool: een vergeleken met het openingskoor kleinschalige en intieme bezetting. Het ritme (in drieachtste maat) herinnert aan een menuet of een passepied. De aria heeft (evenals (5)) geen da-capostructuur: drie vocale passages - de tweede zin wordt tweemaal behandeld - worden omkaderd en afgewisseld door vier instrumentale ritornello's.

DEEL II

Het tweede deel van de cantate ('na de preek') opent (4) met het nieuwtestamentische schriftwoord Hebreeën 13:16. Deze belerende tekst wordt vertolkt door de bas die ook altijd als Vox Christi optreedt, slechts sober begeleid door het continuo, dat twee telkens terugkerende (ostinate), maar toch gevarieerde motieven speelt. Omdat er geen madrigale, vrij gedichte tekst is, kan het stuk niet als aria worden beschouwd. Vrijwel alle woorden worden geaccentueerd: gefallen (m. 19 en 39), Gott (m. 23 en 43), Opfer (m. 19, 25, 47).

Begeleid door twee unisono spelende blokfluiten relativeert de sopraan deze strenge onderwijzing enigszins met haar lieflijke aria (5): van echte offers kan natuurlijk geen sprake zijn, want alles wat wij hebben is ons reeds door God gegeven. Het unisono-spel van de twee blokfluiten maakt hun zachte timbre wat penetranter dankzij de kleine, zelfs bij geroutineerde blokfluitisten onvermijdelijk optredende intonatieverschillen. Cantate 39 is trouwens de laatste waarin Bach de in onbruik gerakende, want door traverso's 'achterhaalde' blokfluiten voorschrijft.

Terwijl het - symmetrisch gestructureerde - solistengedeelte van deze cantate begon met een rationele uitleg van de bijbelse boodschap, besluit de alt (6) het met een hoogst persoonlijke dankbetuiging, in de vorm van een recitatief waarin een strijkersbegeleiding haar/zijn woorden speciale glans verleent. De laagste noten illustreren de woorden Armut (een grote (overmatige) dalende sextsprong) en den schwachen Leib der Erd.

BWV 39 eindigt (7) met een eenvoudige vierstemmige harmonisering van het zesde couplet van David Denickes lied Kommt, laßt euch den Herren lehren (1648); zoals de tekst Selig sind, die aus Erbarmen doet vermoeden, parafraseert dit lied Jezus' zaligsprekingen uit Matteüs 5. Het wordt gezongen op de bekende melodie van Freu dich sehr, o meine Seele; instrumenten versterken de vocale stemmen colla parte.