Eduard van Hengel

D e z e p a g i n a w o r d t o p d i t o g e n b l i k v e r b o u w d.

Een algemene inleiding over de Johannes-Passion staat op pagina BWV 245
Hieronder volgt slechts het libretto van de meest uitgevoerde tweede versie.

Reeds één jaar na de première van de Johannes-Passion in 1724 voerde Bach namelijk op Goede Vrijdag 2 april 1725 een sterk gewijzigde versie uit; die wijzigingen bespreek ik hier.

Over de motieven die Bach voor deze wijzigingen had verschillen de meningen. Enerzijds wordt verondersteld dat Bach na de eerste uitvoering in 1724 door zijn superieuren zou zijn berispt over al te theatrale elementen in zijn passion, zoals de bewogen tenoraria's nr.13 (Ach, mein Sinn) en nr.20 (Erwäge sein blutgefärbter Rücken) die een jaar later bleken te zijn verdwenen. Anderzijds vermoed men dat Bach de jaargang koraalcantates die hij in het seizoen 1724/25 schreef wilde besluiten met een sterker bij zijn koraalproject betrokken passie; vandaar de koralen waarmee de 1725-versie begint en afsluit, en de extra basaria nr.11+ die is opgetrokken rond het koraal Jesu, deine Passion.

1. Koor

tutti

O Mensch, bewein dein Sünde groß,	O mens, beween je grote zonde,
darum Christus seins Vaters Schoß	om welke Christus de schoot van zijn Vader
äußert und kam auf Erden.	verliet en op aarde kwam.
Von einer Jungfrau rein und zart	Uit een reine, tere maagd
für uns er hie geboren ward,	is hij hier voor ons geboren,
er wollt der Mittler werden.	hij wilde de bemiddelaar worden.
Den Toten er das Leben gab	De doden gaf hij het leven
und legt dabei all Krankheit ab,	en hij nam alle ziekten weg,
bis sich die Zeit herdrange,	totdat de tijd kwam
dass er für uns geopfert würd,	dat hij voor ons werd geofferd,
trüg unsrer Sünden schwere Bürd	hij droeg de zware last van onze zonden
wohl an dem Kreuze lange.	heel lang aan het kruis.

2. Johannes 18:1-8

tenor 1, bas 1, continuo

Evangelist	Evangelist
Jesus ging mit seinen Jüngern über den Bach Kidron, da war ein Garte, darein ging Jesus und seine Jünger. Judas aber, der ihn verriet, wußte den Ort auch, denn Jesus versammlete sich oft daselbst mit seinen Jüngern.	Jezus stak met zijn discipelen de beek Kidron over. Daar was een hof, waar Jezus binnenging met zijn discipelen. En Judas, zijn verrader, kende die plaats ook, want Jezus kwam daar vaak samen met zijn discipelen.
Da nun Judas zu sich hatte genommen die Schar und der Hohenpriester und Pharisäer Diener, kommt er dahin mit Fakkeln, Lampen und mit Waffen. Als nun Jesus wußte alles, was ihm begegnen sollte, ging er hinaus und sprach zu ihnen:	Nu had Judas een troep soldaten meegenomen en dienaren van de hogepriesters en de farizeeërs, en daar kwam hij, met fakkels, lampen en met wapens. En Jezus, die alles wist wat er met hem zou gebeuren, liep naar hen toe en zei tegen hen:

Jesus	Jezus
Wen suchet ihr?	Wie zoeken jullie?

Evangelist	Evangelist
Sie antworteten ihm:	Zij antwoordden:

Chorus	Koor
Jesum von Nazareth!	Jezus van Nazareth.

Evangelist	Evangelist
Jesus spricht zu ihnen:	Jezus zegt tegen hen:

Jesus	Jezus
Ich bins.	Dat ben ik.

Evangelist	Evangelist
Judas aber, der ihn verriet, stund auch bei ihnen. Als nun Jesus zu ihnen sprach: Ich bins, wichen sie zurükke und fielen zu Boden. Da fragete er sie abermal:	En Judas, zijn verrader, stond ook bij hen. Toen nu Jezus tegen hen zei: 'Dat ben ik,' deinsden zij terug en vielen op de grond. Toen vroeg hij weer:

Jesus	Jezus
Wen suchet ihr?	Wie zoeken jullie?

Evangelist	Evangelist
Sie aber sprachen:	En zij zeiden:

Chorus	Koor
Jesum von Nazareth!	Jezus van Nazareth.

Evangelist	Evangelist
Jesus antwortete:	Jezus antwoordde:

Jesus	Jezus
Ich habs euch gesagt, daß ichs sei; suchet ihr denn mich, so lasset diese gehen!	Ik heb jullie gezegd dat ik dat was, als jullie mij zoeken, laat hen dan gaan.

3. Koraal

tutti

O große Lieb, o Lieb ohn alle Maße,	O grote liefde, o onmetelijke liefde,
die dich gebracht auf diese Marterstraße!	die u op deze martelweg heeft gebracht!
Ich lebte mit der Welt in Lust und Freuden,	Ik leefde met de wereld in lust en vreugde
und du mußt leiden.	en u moet lijden.

4. Johannes 18:9-11

tenor 1, bas 1, continuo

Evangelist	Evangelist
Auf daß das Wort erfüllet würde, welches er sagte: Ich habe der keine verloren, die du mir gegeben hast.	Opdat het woord vervuld zou worden dat hij had gesproken: 'Ik heb niemand verloren van hen die u mij hebt gegeven.'
Da hatte Simon Petrus ein Schwert und zog es aus und schlug nach des Hohenpriesters Knecht und hieb ihm sein recht Ohr ab; und der Knecht hieß Malchus. Da sprach Jesus zu Petro:	Nu had Simon Petrus een zwaard, hij trok dat en sloeg naar de knecht van de hogepriester en hakte diens rechteroor af; en die knecht heette Malchus. Toen zei Jezus tegen Petrus:

Jesus	Jezus
Stekke dein Schwert in die Scheide! Soll ich den Kelch nicht trinken, den mir mein Vater gegeben hat?	Steek je zwaard in zijn schede! Moet ik de beker niet drinken die mijn vader mij heeft gegeven?

5. Koraal

tutti

Dein Will gescheh, Herr Gott, zugleich	Uw wil geschiede, God, zowel
auf Erden wie im Himmelreich.	op aarde als in het hemelrijk.
Gib uns Geduld in Leidenszeit,	Geef ons geduld in lijdenstijd,
Gehorsam sein in Lieb und Leid;	gehoorzaamheid in lief en leed;
wehr und steur allem Fleisch und Blut,	bestrijd en stuit alle vlees en bloed
das wider deinen Willen tut!	dat tegen uw wil ingaat.

6. Johannes 18:12-14

tenor 1, bas 1, continuo

Evangelist	Evangelist
Die Schar aber und der Oberhauptmann und die Diener der Jüden nahmen Jesum und bunden ihn und führeten ihn aufs erste zu Hannas, der war Kaiphas Schwäher, welcher des Jahres Hoherpriester war. Es war aber Kaiphas, der den Jüden riet, es wäre gut, daß ein Mensch würde umbracht für das Volk.	En de troep soldaten en hun aanvoerder en de dienaren van de Joden grepen Jezus en boeiden hem en brachten hem eerst naar Annas, de schoonvader van Kajafas, die dat jaar hogepriester was. En het was Kajafas die de Joden had voorgehouden dat het goed zou zijn als één mens om het leven werd gebracht voor het hele volk.

7. Aria (A)

alt, hobo 1/2, continuo

Von den Strikken	Om mij van de strikken
meiner Sünden mich zu entbinden,	van mijn zonden te bevrijden
wird mein Heil gebunden.	wordt mijn heil geboeid.
Mich von allen Lasterbeulen	Om mij van alle zondebuilen
völlig zu heilen,	volkomen te genezen
läßt er sich verwunden.	laat hij zich verwonden.

8. Johannes 18:15

tenor 1, continuo

Evangelist	Evangelist
Simon Petrus aber folgete Jesu nach	En Simon Petrus volgde Jezus,
und ein ander Jünger.	en ook een andere discipel.

9. Aria (S)

sopraan, traverso 1/2, continuo

Ich folge dir gleichfalls	Ik volg u eveneens
mit freudigen Schritten	met verheugde stappen
und lasse dich nicht,	en ik laat u niet los,
mein Leben, mein Licht.	mijn leven, mijn licht.
Befördre den Lauf	Ondersteun mijn schreden
und höre nicht auf,	en houd niet op
selbst an mir zu ziehen,	zelf aan mij te trekken,
zu schieben, zu bitten!	te duwen, te vragen.

10. Johannes 18:15-23

sopraan, tenor 1, tenor 2, bas 1, bas 2, continuo

Evangelist	Evangelist
Derselbige Jünger war dem Hohenpriester bekannt und ging mit Jesu hinein in des Hohenpriesters Palast. Petrus aber stund draußen für der Tür. Da ging der andere Jünger, der dem Hohenpriester bekannt war, hinaus und redete mit der Türhüterin und führete Petrum hinein. Da sprach die Magd, die Türhüterin, zu Petro:	Deze discipel was een bekende van de hogepriester en hij ging met Jezus het paleis van de hogepriester binnen. En Petrus bleef buiten bij de poort staan. Toen kwam de andere discipel, de bekende van de hogepriester, naar buiten en hij praatte met de portierster en nam Petrus mee naar de binnenplaats. Toen zei het dienstmeisje, de portierster, tegen Petrus:

Ancilla	Dienstmeisje
Bist du nicht dieses Menschen Jünger einer?	Ben jij niet een van de discipelen van die man?

Evangelist	Evangelist
Er sprach:	Hij zei:

Petrus	Petrus
Ich bins nicht!	Dat ben ik niet.

Evangelist	Evangelist
Es stunden aber die Knechte und Diener und hatten ein Kohlfeu'r gemacht (denn es war kalt) und wärmeten sich. Petrus aber stund bei ihnen und wärmete sich.	De knechten en dienaren die daar stonden hadden een kolenvuur gemaakt, want het was koud, en zij warmden zich. En Petrus stond bij hen en ook hij warmde zich.
Aber der Hohepriester fragte Jesum um seine Jünger und um seine Lehre. Jesus antwortete ihm:	En de hogepriester ondervroeg Jezus over zijn discipelen en over zijn leer. Jezus antwoordde:

Jesus	Jezus
Ich habe frei, öffentlich geredet für der Welt. Ich habe allezeit gelehret in der Schule und in dem Tempel, da alle Juden zusammenkommen, und habe nichts im Verborgnen geredt. Was fragest du mich darum? Frage die darum, die gehöret haben, was ich zu ihnen geredet habe! Siehe, dieselbigen wissen, was ich gesaget habe!	Ik heb vrijuit en in het openbaar voor de wereld gesproken. Ik heb voortdurend onderwezen in de synagoge en in de tempel, waar alle Joden samenkomen, en ik heb niets in het geheim gezegd. Waarom vraagt u mij dit? Vraag het aan hen die gehoord hebben wat ik tot hen heb gesproken. Zij weten wat ik gezegd heb.

Evangelist	Evangelist
Als er aber solches redete, gab der Diener einer, die dabeistunden, Jesu einen Bakkenstreich und sprach:	En toen hij dat zei, gaf een van de dienaren die erbij stonden Jezus een klap in zijn gezicht en zei:

Servus	Dienaar
Solltest du dem Hohenpriester also antworten?	Zo praat je niet tegen de hogepriester!

Evangelist	Evangelist
Jesus aber antwortete:	En Jezus antwoordde:

Jesus	Jezus
Hab ich übel geredt, so beweise es, daß es böse sei, hab ich aber recht geredt, was schlägest du mich?	Als ik iets verkeerds heb gezegd, bewijs dan dat het slecht was. Maar als het goed was wat ik zei, waarom sla je me dan?

11. Koraal

tutti

Wer hat dich so geschlagen,	Wie heeft u zo geslagen,
mein Heil, und dich mit Plagen	mijn heil, en u met klappen
so übel zugericht'?	zo toegetakeld?
Du bist ja nicht ein Sünder,	U bent toch geen zondaar
wie wir und unsre Kinder,	zoals wij en onze kinderen,
von Missetaten weißt du nicht.	van misdaden weet u niets.

Ich, ich und meine Sünden,	Ik, ik en mijn zonden,
die sich wie Körnlein finden	waarvan er zoveel zijn
des Sandes an dem Meer,	als korrels zand bij de zee,
die haben dir erreget	die zijn de oorzaak
das Elend, das dich schläget,	van de ellende die u treft
und das betrübte Marterheer.	en het bedroefde leger martelaren.

11+. Aria

sopraan, bas 1, traverso 1/2, solo continuo

(B:) Himmel reiße, Welt erbebe,	Hemel, scheur, wereld, beef,
fallt in meinen Trauerton,	stem in met mijn verdriet,
(S:) Jesu, deine Passion	Jezus, uw lijden
sehet meine Qual und Angst,	zie mijn pijn en mijn angst,
was ich, Jesu, mit dir leide!	zie hoe ik, Jezus, met u mee lijd!
ist mir lauter Freude,	is voor mij louter vreugde,
Ja, ich zähle deine Schmerzen,	Ja, ik tel uw smarten,
o zerschlagner Gottessohn,	o gebroken zoon van God,
deine Wunden, Kron und Hohn	uw wonden, kroon en spot
ich erwähle Golgatha	ik verkies Golgotha
vor dies schnöde Weltgebäude.	boven dit ellendige wereldgebouw.
meines Herzens Weide.	zijn lafenis voor mijn hart.
Werden auf den Kreuzeswegen	Als op de kruiswegen
deine Dornen ausgesät,	uw doornen worden uitgezaaid,
Meine Seel auf Rosen geht,	Mijn ziel gaat over rozen
weil ich in Zufriedenheit	omdat ik mij met tevredenheid
mich in deine Wunden senke,	in uw wonden verdiep,
wenn ich dran gedenke;	als ik eraan denk;
so erblick ich in dem Sterben,	dan zie ik bij mijn sterven
wenn ein stürmend Wetter weht,	wanneer het stormachtig weer is,
in dem Himmel eine Stätt	geef mij dus een plaats
diesen Ort, dahin ich mich	de plek waarheen ik
täglich durch den Glauben lenke.	dagelijks in het geloof op weg ben.
mir deswegen schenke!	in de hemel!

12. Johannes 18:24-27 [+ Matthäus 26:75]

tenor 1, tenor 2, bas 1, continuo

Evangelist	Evangelist
Und Hannas sandte ihn gebunden	En Annas stuurde hem geboeid
zu dem Hohenpriester Kaiphas.	naar hogepriester Kajafas.
Simon Petrus stund und wärmete sich,	Petrus stond zich te warmen,
da sprachen sie zu ihm:	en ze zeiden tegen hem:

Chorus	Koor
Bist du nicht seiner Jünger einer?	Ben jij niet één van zijn discipelen?

Evangelist	Evangelist
Er leugnete aber und sprach:	Hij ontkende het en zei:

Petrus	Petrus
Ich bins nicht.	Dat ben ik niet.

Evangelist	Evangelist
Spricht des Hohenpriesters Knecht' einer,	Toen zei een van de knechten van de hogepriester,
ein Gefreundter des,	een familielid van degene
dem Petrus das Ohr abgehauen hatte:	van wie Petrus het oor had afgehakt:

Servus	Dienaar
Sahe ich dich nicht im Garten bei ihm?	Heb ik jou niet bij hem in de hof gezien?

Evangelist	Evangelist
Da verleugnete Petrus abermal,	Toen ontkende Petrus het opnieuw,
und alsobald krähete der Hahn.	en meteen kraaide de haan.
Da gedachte Petrus an die Worte Jesu	Toen herinnerde Petrus zich de woorden van Jezus
und ging hinaus und weinete bitterlich.	en hij ging de poort uit en huilde bitter.

13. Aria (T)

tenor 1, strijkers, continuo

Zerschmettert mich,	Verpletter mij,
ihr Felsen und ihr Hügel,	o rotsen en heuvels,
wirf Himmel deinen Strahl auf mich!	werp je straal op mij, hemel!
Wie freventlich, wie sündlich, wie vermessen	Hoe misdadig, hoe zondig, hoe vermetel
hab ich, o Jesu, dein vergessen!	ben ik u, o Jezus, vergeten!
Ja, nähm ich gleich	Ja, ook al zweefde ik
der Morgenröte Flügel,	op de vleugels van het morgenrood,
so holte mich mein strenger Richter wieder;	mijn strenge rechter zou me terughalen;
ach! fallt vor ihm in bittern Tränen nieder!	ach, val met bittere tranen voor hem neer!

14.Koraal

tutti

Petrus, der nicht denkt zurück,	Petrus, die het zich niet herinnert
seinen Gott verneinet,	en zijn God verloochent,
der doch auf ein' ernsten Blick	maar die op een ernstige blik
bitterlichen weinet.	bitter begint te huilen.
Jesu, blikke mich auch an,	Jezus, kijk ook mij aan
wenn ich nicht will büßen;	als ik niet wil boeten,
wenn ich Böses hab getan,	als ik kwaad heb gedaan,
rühre mein Gewissen!	raak dan mijn geweten aan.

TWEEDE DEEL

15. Koraal

tutti

Christus, der uns selig macht,	Christus, die ons zalig maakt,
kein Bös' hat begangen,	niets kwaads heeft gedaan,
der ward für uns in der Nacht	die is voor ons in de nacht
als ein Dieb gefangen,	als een dief gevangen,
geführt für gottlose Leut	voorgeleid aan goddeloze mensen
und fälschlich verklaget,	en vals beschuldigd,
verlacht, verhöhnt und verspeit,	uitgelachen, bespot en bespuwd,
wie denn die Schrift saget.	zoals de Schrift zegt.

16. Johannes 18:28-36

tenor 1, bas 1, bas 2, SATB, strijkers, continuo

Evangelist	Evangelist
Da führeten sie Jesum von Kaipha vor das Richthaus,und es war frühe.	Toen brachten ze Jezus van Kajafas naar het gerechtsgebouw, en het was vroeg.
Und sie gingen nicht in das Richthaus,	En ze gingen het gerechtsgebouw niet binnen
auf daß sie nicht unrein würden,	om niet onrein te worden
sondern Ostern essen möchten.	maar het paasmaal te kunnen eten.
Da ging Pilatus zu ihnen heraus und sprach:	En Pilatus kwam naar buiten en zei:

Pilatus	Pilatus
Was bringet ihr für Klage wider diesen Menschen?	Waarvan beschuldigen jullie deze mens?

Evangelist	Evangelist
Sie antworteten und sprachen zu ihm:	Zij antwoordden hem:

Chorus	Koor
Wäre dieser nicht ein Übeltäter, wir hätten dir ihn nicht überantwortet!	Als hij geen misdadiger was, hadden we hem niet aan u overgeleverd.

Evangelist	Evangelist
Da sprach Pilatus zu ihnen:	Toen zei Pilatus tegen hen:

Pilatus	Pilatus
So nehmet ihr ihn hin	Neem hem dan maar mee
und richtet ihn nach eurem Gesetze!	en berecht hem volgens jullie eigen wet!

Evangelist	Evangelist
Da sprachen die Jüden zu ihm:	Toen zeiden de Joden tegen hem:

Chorus	Koor
Wir dürfen niemand töten.	Wij mogen niemand doden.

Evangelist	Evangelist
Auf daß erfüllet würde das Wort Jesu, welches er sagte, da er deutete, welches Todes er sterben würde.	Opdat vervuld zou worden het woord van Jezus toen hij voorspelde welke dood hij zou sterven.
Da ging Pilatus wieder hinein in das Richthaus und rief Jesu und sprach zu ihm:	Toen ging Pilatus het gerechtsgebouw weer in en riep Jezus en zei tegen hem:

Pilatus	Pilatus
Bist du der Jüden König?	Bent u de koning der Joden?

Evangelist	Evangelist
Jesus antwortete:	Jezus antwoordde:

Jesus	Jezus
Redest du das von dir selbst, oder habens dir andere von mir gesagt?	Zegt u dat uit uzelf of hebben anderen dat over mij gezegd?

Evangelist	Evangelist
Pilatus antwortete:	Pilatus antwoordde:

Pilatus	Pilatus
Bin ich ein Jüde? Dein Volk und die Hohenpriester haben dich mir überantwortet; was hast du getan?	Ben ik soms een Jood? Uw volk en de hogepriesters hebben u aan mij overgeleverd; wat hebt u gedaan?

Evangelist	Evangelist
Jesus antwortete:	Jezus antwoordde:

Jesus	Jezus
Mein Reich ist nicht von dieser Welt; wäre mein Reich von dieser Welt, meine Diener würden darob kämpfen, daß ich den Jüden nicht überantwortet würde; aber nun ist mein Reich nicht von dannen.	Mijn rijk is niet van deze wereld. Als mijn rijk van deze wereld was, zouden mijn dienaren ervoor vechten dat ik niet aan de Joden werd overgeleverd; maar nu is mijn rijk niet van hier.

17. Koraal

tutti

Ach großer König, groß zu allen Zeiten,	Ach, grote koning, groot in alle tijden,
wie kann ich gnugsam diese Treu ausbreiten?	hoe kan ik die trouw genoeg verbreiden?
Keins Menschen Herze mag indes ausdenken,	Niemands hart kan bedenken
was dir zu schenken.	wat het u moet schenken.

Ich kann's mit meinen Sinnen nicht erreichen,	Ik kan met mijn verstand niet bedenken
womit doch dein Erbarmen zu vergleichen.	waarmee ik uw ontferming moet vergelijken.
Wie kann ich dir denn deine Liebestaten	Hoe kan ik uw liefdesdaden
im Werk erstatten?	met daden terugbetalen?

18. Johannes 18:37 - 19:1

tenor 1, bas 1, bas 2, SATB, strijkers, traverso 1/2, hobo 1, continuo

Evangelist	Evangelist
Da sprach Pilatus zu ihm:	Toen zei Pilatus tegen hem:

Pilatus	Pilatus
So bist du dennoch ein König?	Bent u dan toch een koning?

Evangelist	Evangelist
Jesus antwortete:	Jezus antwoordde:

Jesus	Jezus
Du sagsts, ich bin ein König. Ich bin dazu geboren und in die Welt kommen, daß ich die Wahrheit zeugen soll. Wer aus der Wahrheit ist, der höret meine Stimme.	U zegt het, ik ben een koning. Ik ben geboren en in de wereld gekomen om van de waarheid te getuigen. Wie uit de waarheid is, die hoort mijn stem.

Evangelist	Evangelist
Spricht Pilatus zu ihm:	Pilatus zegt tegen hem:

Pilatus	Pilatus
Was ist Wahrheit?	Wat is waarheid?

Evangelist	Evangelist
Und da er das gesaget, ging er wieder hinaus zu den Jüden und spricht zu ihnen:	En toen hij dat gezegd had, ging hij weer naar buiten naar de Joden en hij zegt tegen hen:

Pilatus	Pilatus
Ich finde keine Schuld an ihm. Ihr habt aber eine Gewohnheit, daß ich euch einen losgebe; wollt ihr nun, daß ich euch der Jüden König losgebe?	Ik kan geen schuld in hem vinden. Maar jullie hebben een gewoonte dat ik [met Pasen] iemand vrijlaat; willen jullie nu dat ik de koning der Joden vrijlaat?

Evangelist	Evangelist
Da schrieen sie wieder allesamt	Toen begonnen ze weer allemaal te schreeuwen
und sprachen:	en ze riepen:

Chorus	Koor
Nicht diesen, sondern Barrabam!	Niet hem, hem niet, maar Barabbas!

Evangelist	Evangelist
Barrabas aber war ein Mörder.	En Barabbas was een moordenaar.
Da nahm Pilatus Jesum und geißelte ihn.	Toen nam Pilatus Jezus en geselde hem.

19. Aria (T)

tenor 1, hobo 1/2, continuo

Ach windet euch nicht so, geplagte Seelen,	Ach, kronkel niet zo, geplaagde zielen,
bei eurer Kreuzesangst und Qual!	bij jullie angst voor kruis en pijn!
Könnt ihr die unermeßne Zahl	Als jullie het onmetelijke aantal
der harten Geißelschläge zählen,	harde geselslagen kunnen tellen,
so zählet auch die Menge eurer Sünden,	tel dan ook je hoeveelheid zonden,
ihr werdet diese größer finden!	je zult zien dat die groter is!

20. Aria (T)

tenor 1, viola d'amore 1/2, continuo

Erwäge, wie sein blutgefärbter Rükken	Overdenk hoe zijn met bloed gekleurde rug
in allen Stükken dem Himmel gleiche geht,	in alle opzichten op de hemel lijkt,
daran, nachdem die Wasserwogen	waaraan, nadat de golven
von unsrer Sündflut sich verzogen,	van onze zondvloed zijn verdwenen,
der allerschönste Regenbogen	de allermooiste regenboog staat
als Gottes Gnadenzeichen steht!	als teken van Gods genade!

21. Johannes 19:2-12

tenor 1, bas 1, SATB, viool 1 + traverso 1/2 + hobo 1 colla parte sopraan, viool 2 + hobo 2 colla parte alt, altviool colla parte tenor, continuo

Evangelist	Evangelist
Und die Kriegsknechte flochten eine Krone von Dornen und satzten sie auf sein Haupt und legten ihm ein Purpurkleid an und sprachen:	En de soldaten vlochten een kroon van doornen en zetten die op zijn hoofd, en ze trokken hem een purperen mantel aan en zeiden:

Chorus	Koor
Sei gegrüßet, lieber Jüdenkönig!	Wees gegroet, lieve Jodenkoning!

Evangelist	Evangelist
Und gaben ihm Bakkenstreiche.	En ze sloegen hem in het gezicht.
Da ging Pilatus wieder heraus und sprach zu ihnen:	Toen ging Pilatus weer naar buiten en zei tegen hen:

Pilatus	Pilatus
Sehet, ich führe ihn heraus zu euch, daß ihr erkennet, daß ich keine Schuld an ihm finde.	Kijk, ik breng hem nu naar buiten, zodat jullie zien dat ik geen schuld in hem kan vinden.

Evangelist	Evangelist
Also ging Jesus heraus und trug eine Dornenkrone und Purpurkleid.	Dus kwam Jezus naar buiten en hij droeg een doornenkroon en een purperen mantel.
Und er sprach zu ihnen:	En Pilatus zei tegen hen:

Pilatus	Pilatus
Sehet, welch ein Mensch!	Kijk toch, wat een mens!

Evangelist	Evangelist
Da ihn die Hohenpriester und die Diener sahen, schrieen sie und sprachen:	Toen de hogepriesters en de dienaren hem zagen, schreeuwden ze:

Chorus	Koor
Kreuzige, kreuzige!	Kruisigen, kruisigen!

Evangelist	Evangelist
Pilatus sprach zu ihnen:	Pilatus zei tegen hen:

Pilatus	Pilatus
Nehmet ihr ihn hin und kreuziget ihn;	Neem hem dan maar mee en kruisig hem;
denn ich finde keine Schuld an ihm!	want ik kan geen schuld in hem vinden.

Evangelist	Evangelist
Die Jüden antworteten ihm:	De Joden antwoordden:

Chorus	Koor
Wir haben ein Gesetz, und nach dem Gesetz soll er sterben; denn er hat sich selbst zu Gottes Sohn gemacht.	Wij hebben een wet, en volgens die wet moet hij sterven. Want hij heeft zichzelf tot Gods zoon uitgeroepen.

Evangelist	Evangelist
Da Pilatus das Wort hörete, fürchtet' er sich noch mehr und ging wieder hinein in das Richthaus, und spricht zu Jesu:	Toen Pilatus dat hoorde, werd hij nog angstiger, en hij ging het gerechtsgebouw weer binnen en zei tegen Jezus:

Pilatus	Pilatus
Von wannen bist du?	Waar komt u vandaan?

Evangelist	Evangelist
Aber Jesus gab ihm keine Antwort.	Maar Jezus gaf geen antwoord.
Da sprach Pilatus zu ihm:	Toen zei Pilatus:

Pilatus	Pilatus
Redest du nicht mit mir? Weißest du nicht, daß ich Macht habe, dich zu kreuzigen, und Macht habe, dich loszugeben?	Praat u niet met mij? Weet u niet dat ik de macht heb u te laten kruisigen en de macht heb om u vrij te laten?

Evangelist	Evangelist
Jesus antwortete:	Jezus antwoordde:

Jesus	Jezus
Du hättest keine Macht über mich, wenn sie dir nicht wäre von oben herab gegeben; darum, der mich dir überantwortet hat, der hat's größ're Sünde.	U zou geen macht over mij hebben als die niet van bovenaf aan u was gegeven; daarom begaat degene die mij aan u heeft overgeleverd een grotere zonde.

Evangelist	Evangelist
Von dem an trachtete Pilatus, wie er ihn losließe.	Vanaf dat moment probeerde Pilatus hem vrij te laten.

22. Koraal

tutti

Durch dein Gefängnis, Gottes Sohn,	Door uw gevangenschap, zoon van God,
muß uns die Freiheit kommen;	moeten wij de vrijheid krijgen;
dein Kerker ist der Gnadenthron,	uw kerker is de genadetroon,
die Freistatt aller Frommen;	de vrijplaats voor alle vromen;
denn gingst du nicht die Knechtschaft ein,	want als u de slavernij niet had aanvaard,
müßt unsre Knechtschaft ewig sein.	zou onze slavernij eeuwig moeten zijn.

23. Johannes 19:12-17

tenor 1, bas 1, SATB, strijkers, traverso 1/2, hobo 1/2, continuo

Evangelist	Evangelist
Die Jüden aber schrieen und sprachen:	Maar de Joden schreeuwden:

Chorus	Koor
Lässest du diesen los, so bist du des Kaisers Freund nicht; denn wer sich zum Könige machet, der ist wider den Kaiser.	Als u deze man vrijlaat, bent u geen vriend van de keizer; want wie zichzelf tot koning uitroept, die is tegen de keizer.

Evangelist	Evangelist
Da Pilatus das Wort hörete, führete er Jesum heraus, und satzte sich auf den Richtstuhl, an der Stätte, die da heißet: Hochpflaster, auf Ebräisch aber: Gabbatha. Es war aber der Rüsttag in Ostern um die sechste Stunde, und er spricht zu den Jüden:	Toen Pilatus die woorden hoorde, bracht hij Jezus naar buiten en ging zitten op de rechterstoel, op de plaats die Hoogterras heet, in het Hebreeuws Gabbatha. En het was de voorbereidingsdag voor Pasen, rond het zesde uur, en hij zegt tegen de Joden:

Pilatus	Pilatus
Sehet, das ist euer König!	Kijk, dit is jullie koning.

Evangelist	Evangelist
Sie schrieen aber:	Maar zij schreeuwden:

Chorus	Koor
Weg, weg mit dem, kreuzige ihn!	Weg, weg met hem, kruisig hem!

Evangelist	Evangelist
Spricht Pilatus zu ihnen:	Pilatus zegt tegen hen:

Pilatus	Pilatus
Soll ich euren König kreuzigen?	Moet ik jullie koning kruisigen?

Evangelist	Evangelist
Die Hohenpriester antworteten:	De hogepriesters antwoordden:

Chorus	Koor
Wir haben keinen König denn den Kaiser.	Wij hebben geen koning, alleen de keizer.

Evangelist	Evangelist
Da überantwortete er ihn, daß er gekreuziget würde. Sie nahmen aber Jesum und führeten ihn hin. Und er trug sein Kreuz und ging hinaus zur Stätte, die da heißet Schädelstätt, welche heißet auf Ebräisch: Golgatha.	Toen leverde hij hem over om hem te laten kruisigen. En ze grepen Jezus en namen hem mee. En hij droeg zijn kruis en liep naar de plaats die Schedelplaats heet, in het Hebreeuws Golgotha.

24. Aria (B) & Koor

bas 1, SATB, strijkers, continuo

Eilt, ihr angefochtnen Seelen,	Haast je, beproefde zielen,
geht aus euren Marterhöhlen,	verlaat je martelkelders,
eilt	haast je
(Chor:) wohin?	(koor:) waarheen?
nach Golgatha!	naar Golgotha.
Nehmet an des Glaubens Flügel,	Gord aan de vleugels van het geloof,
flieht	vlucht
(Chor:) wohin?	(koor:) waarheen?
zum Kreuzeshügel,	naar de kruisheuvel,
eure Wohlfahrt blüht allda!	daar kunnen jullie gedijen.

25. Johannes 19:18-22

tenor 1, bas 1, SATB, strijkers, traverso 1/2, hobo 1/2, continuo

Evangelist	Evangelist
Allda kreuzigten sie ihn, und mit ihm zween andere zu beiden Seiten, Jesum aber mitten inne.	Daar kruisigden ze hem, en met hem twee anderen aan weerszijden, en Jezus in het midden.
Pilatus aber schrieb eine Überschrift und satzte sie auf das Kreuz, und war geschrieben: ‘Jesus von Nazareth, der Jüden König’. Diese Überschrift lasen viel Jüden, denn die Stätte war nahe bei der Stadt, da Jesus gekreuziget ist. Und es war geschrieben auf ebräische, griechische und lateinische Sprache. Da sprachen die Hohenpriester der Jüden zu Pilato:	En Pilatus had een opschrift laten maken dat hij op het kruis liet bevestigen, en er stond: 'Jezus van Nazareth. Koning der Joden'. Dat opschrift lazen veel Joden, want de plaats waar Jezus gekruisigd was, was dichtbij de stad. En het stond er in het Hebreeuws, het Grieks en het Latijn. Toen zeiden de hogepriesters van de Joden tegen Pilatus:

Chorus	Koor
Schreibe nicht: der Jüden König, sondern daß er gesaget habe: Ich bin der Jüden König.	Schrijf niet 'Koning der Joden', maar dat hij gezégd heeft: 'Ik ben de koning der Joden'.

Evangelist	Evangelist
Pilatus antwortet:	Pilatus antwoordde:

Pilatus	Pilatus
Was ich geschrieben habe, das habe ich geschrieben.	Wat ik geschreven heb, dat heb ik geschreven.

26. Koraal

tutti

In meines Herzens Grunde,	Op de bodem van mijn hart
dein Nam und Kreuz allein	zijn het uw naam en uw kruis alleen
funkelt all Zeit und Stunde,	die altijd en elk uur fonkelen,
drauf kann ich fröhlich sein.	daar kan ik blij om zijn.
Erschein mir in dem Bilde	Laat het beeld in mij verschijnen
zu Trost in meiner Not,	tot troost in mijn ellende
wie du, Herr Christ, so milde	van hoe u, Christus,
dich hast geblut' zu Tod!	zo mild bent doodgebloed.

27. Johannes 19:23-27

tenor 1, bas 1, SATB, viool 1 + traverso 1/2 + hobo 1 colla parte sopraan, viool 2 + hobo 2 colla parte alt, altviool colla parte tenor, continuo

Evangelist	Evangelist
Die Kriegsknechte aber, da sie Jesum gekreuziget hatten, nahmen seine Kleider und machten vier Teile, einem jeglichen Kriegesknechte sein Teil, dazu auch den Rock. Der Rock aber war ungenähet, von oben an gewürket durch und durch. Da sprachen sie untereinander:	En toen de soldaten Jezus hadden gekruisigd, namen ze zijn kleren en verdeelden ze in vieren, voor elke soldaat een deel, en ook het onderkleed. Maar het onderkleed was zonder naad, van bovenaf aan één stuk geweven. Toen zeiden ze tegen elkaar:

Chorus	Koor
Lasset uns den nicht zerteilen, sondern darum losen, wes er sein soll.	Laten we dat niet scheuren, maar erom loten wie het krijgt.

Evangelist	Evangelist
Auf daß erfüllet würde die Schrift, die da saget ‘Sie haben meine Kleider unter sich geteilet und haben über meinen Rock das Los geworfen.’ Solches taten die Kriegsknechte.	Opdat de Schrift vervuld zou worden, die zegt: 'Zij hebben mijn kleren onder elkaar verdeeld en over mijn kleed hebben ze het lot geworpen.' Dat deden de soldaten.
Es stund aber bei dem Kreuze Jesu seine Mutter und seiner Mutter Schwester, Maria, Kleophas Weib, und Maria Magdalena. Da nun Jesus seine Mutter sahe und den Jünger dabei stehen, den er lieb hatte, spricht er zu seiner Mutter:	En bij het kruis van Jezus stonden zijn moeder en de zus van zijn moeder, Maria de vrouw van Klopas, en Maria Magdalena. Toen nu Jezus zijn moeder zag en naast haar de discipel die hij liefhad, zei hij tegen zijn moeder:

Jesus	Jezus
Weib, siehe, das ist dein Sohn!	Vrouw, kijk, dat is je zoon.

Evangelist	Evangelist
Darnach spricht er zu dem Jünger:	Daarna zei hij tegen de discipel:

Jesus	Jezus
Siehe, das ist deine Mutter!	Kijk, dat is je moeder.

28. Koraal

tutti

Er nahm alles wohl in acht	Hij zorgde goed voor alles
in der letzten Stunde,	in zijn laatste uur.
seine Mutter noch bedacht,	Hij dacht nog aan zijn moeder,
setzt ihr ein' Vormunde.	gaf haar een voogd.
O Mensch, mache Richtigkeit,	O mens, stel orde op zaken,
Gott und Menschen liebe,	heb God en de mensen lief,
stirb darauf ohn alles Leid,	sterf daarna zonder enig leed,
und dich nicht betrübe!	en wees niet bedroefd!

29. Johannes 19:27-30

tenor 1, bas 1, continuo

Evangelist	Evangelist
Und von Stund an nahm sie der Jünger zu sich.	En vanaf dat moment nam de discipel haar bij zich.
Darnach, als Jesus wußte, daß schon alles vollbracht war, daß die Schrift erfüllet würde, spricht er:	Daarna, toen Jezus wist dat alles al volbracht was, zegt hij, opdat de Schrift vervuld zou worden:

Jesus	Jezus
Mich dürstet!	Ik heb dorst.

Evangelist	Evangelist
Da stund ein Gefäße voll Essigs. Sie fülleten aber einen Schwamm mit Essig und legten ihn um einen Isopen, und hielten es ihm dar zum Munde. Da nun Jesus den Essig genommen hatte, sprach er:	Er stond daar een vat met zure wijn. En ze drenkten een spons in de zure wijn en staken die op een hysoptak en hielden die voor zijn mond. En toen Jezus de zure wijn had genomen, zei hij:

Jesus	Jezus
Es ist vollbracht!	Het is volbracht.

30. Aria (A)

alt, viola da gamba, continuo

Es ist vollbracht!	Het is volbracht!
O Trost vor die gekränkten Seelen!	O troost voor de gekwetste zielen.
Die Trauernacht	De droeve nacht
läßt nun die letzte Stunde zählen.	telt nu haar laatste uur.
Der Held aus Juda siegt mit Macht	De held uit Juda wint met macht
und schließt den Kampf.	en beslecht de strijd.
Es ist vollbracht!	Het is volbracht!

31. Johannes 19:30

tenor 1, continuo

Evangelist	Evangelist
Und neiget das Haupt und verschied.	En hij boog het hoofd en stierf.

32. Aria (B) & Koraal

bas 1, SATB, continuo

Mein teurer Heiland, laß dich fragen,	Mijn dierbare Heiland, mag ik vragen,
Jesu, der du warest tot,	Jezus, u die dood was,
da du nunmehr ans Kreuz geschlagen	nu u aan het kruis bent genageld
und selbst gesagt: Es ist vollbracht,	en zelf hebt gezegd: Het is volbracht,
lebest nun ohn Ende,	leeft nu eeuwig,
bin ich vom Sterben frei gemacht?	ben ik nu van het sterven bevrijd?
in der letzten Todesnot	in mijn laatste doodsnood
nirgend mich hinwende	richt ik mij nergens anders op
Kann ich durch deine Pein und Sterben	Kan ik door uw pijn en uw sterven
das Himmelreich ererben?	het hemelrijk erven?
Ist aller Welt Erlösung da?	Is er nu verlossing voor iedereen?
als zu dir, der mich versühnt,	dan op u, die mij verzoent,
o du lieber Herre!	o dierbare Heer!
Du kannst vor Schmerzen zwar nichts sagen;	U kunt van pijn weliswaar niets zeggen,
Gib mir nur, was du verdient,	Geef mij slechts wat u hebt verdiend,
doch neigest du das Haupt	maar u buigt het hoofd
und sprichst stillschweigend: ja.	en zegt stilzwijgend: Ja.
mehr ich nicht begehre!	meer verlang ik niet.

33. Matthäus 27:51-52

tenor 1, continuo

Evangelist	Evangelist
Und siehe da, der Vorhang im Tempel zerriß in zwei Stück von oben an bis unten aus. Und die Erde erbebete, und die Felsen zerrissen, und die Gräber täten sich auf, und stunden auf viel Leiber der Heiligen.	En kijk, het gordijn in de tempel scheurde in tweeën, van boven naar beneden. En de aarde beefde, en de rotsen spleten, en de graven gingen open, en veel lichamen van de heiligen stonden op.

34. Arioso (T)

tenor 1, strijkers, traverso 1/2, hobo da caccia 1/2, continuo

Mein Herz, indem die ganze Welt	Mijn hart, nu de hele wereld
bei Jesu Leiden gleichfalls leidet,	met Jezus' lijden meelijdt,
die Sonne sich in Trauer kleidet,	nu de zon rouwkleding aantrekt,
der Vorhang reißt, der Fels zerfällt,	het gordijn scheurt, de rots uiteenvalt,
die Erde bebt, die Gräber spalten,	de aarde beeft, de graven splijten
weil sie den Schöpfer sehn erkalten,	omdat ze de Schepper zien verstijven,
was willst du deines Ortes tun?	wat wil jij op jouw plaats doen?

35. Aria (S)

sopraan, traverso 1, hobo da caccia 1, continuo

Zerfließe, mein Herze,	Smelt weg, mijn hart,
in Fluten der Zähren	in stromen van tranen,
dem Höchsten zu Ehren!	tot eer van de Allerhoogste!
Erzähle der Welt und dem Himmel die Not:	Klaag de wereld en de hemel je nood:
Dein Jesus ist tot!	Jouw Jezus is dood!

36. Johannes 19:31-37

tenor 1, continuo

Evangelist	Evangelist
Die Jüden aber, dieweil es der Rüsttag war, daß nicht die Leichname am Kreuze blieben den Sabbath über (denn desselbigen Sabbaths Tag war sehr groß), baten sie Pilatum, daß ihre Beine brochen und sie abgenommen würden.	En de Joden, omdat het de voorbereidingsdag voor Pasen was en ze niet wilden dat de lichamen op de sabbat aan het kruis bleven hangen (want deze sabbat was een grote dag), vroegen Pilatus hun benen te laten breken en hen van het kruis te laten halen.
Da kamen die Kriegsknechte und brachen dem ersten die Beine und dem andern, der mit ihm gekreuziget war. Als sie aber zu Jesu kamen, da sie sahen, daß er schon gestorben war, brachen sie ihm die Beine nicht; sondern der Kriegsknechte einer eröffnete seine Seite mit einem Speer, und alsobald ging Blut und Wasser heraus.	Toen kwamen de soldaten en die braken de benen van de eerste en van de andere die met hem gekruisigd was. Maar toen ze bij Jezus kwamen, zagen ze dat hij al gestorven was en braken ze zijn benen niet, maar een van de soldaten stak in zijn zij met een speer, en meteen liep er bloed en water uit.
Und der das gesehen hat, der hat es bezeuget, und sein Zeugnis ist wahr, und derselbige weiß, daß er die Wahrheit saget, auf daß ihr gläubet. Denn solches ist geschehen, auf daß die Schrift erfüllet würde: ‘Ihr sollet ihm kein Bein zerbrechen.’ Und abermal spricht eine andere Schrift: ‘Sie werden sehen, in welchen sie gestochen haben.’	En hij die het gezien heeft, heeft ervan getuigd, en zijn getuigenis is waar, en hij weet dat hij de waarheid spreekt, opdat u gelooft. Want dit is gebeurd opdat de Schrifttekst zou worden vervuld: 'Jullie zullen hem geen been breken'. En ook zegt een andere tekst: 'Ze zullen zien in wie ze hebben gestoken.'

37. Koraal

tutti

O hilf, Christe, Gottes Sohn,	O help, Christus, Zoon van God,
durch dein bitter Leiden,	met uw bittere lijden
daß wir dir stets untertan	dat wij u altijd gehoorzamen,
all Untugend meiden,	alle ondeugd mijden,
deinen Tod und sein Ursach	uw dood en de oorzaak daarvan
fruchtbarlich bedenken,	met vrucht overdenken,
dafür, wiewohl arm und schwach,	en u daarvoor, hoewel arm en zwak,
dir Dankopfer schenken!	dankoffers schenken!

38. Johannes 19:38-42

tenor 1, continuo

Evangelist	Evangelist
Darnach bat Pilatum Joseph von Arimathia, der ein Jünger Jesu war (doch heimlich, aus Furcht vor den Jüden), daß er möchte abnehmen den Leichnam Jesu. Und Pilatus erlaubete es.	Daarna vroeg Jozef van Arimathea, die een volgeling van Jezus was (maar in het geheim, uit vrees voor de Joden), aan Pilatus of hij het lichaam van Jezus van het kruis mocht halen. En Pilatus stond het toe.
Derowegen kam er und nahm den Leichnam Jesu herab. Es kam aber auch Nikodemus, der vormals bei der Nacht zu Jesu kommen war, und brachte Myrrhen und Aloen unter einander, bei hundert Pfunden.	Hij ging er dus heen en haalde het lichaam van Jezus van het kruis. En ook Nicodemus, die ooit 's nachts bij Jezus was gekomen, kwam ook, en hij had een mengsel van mirre en aloë bij zich, wel honderd pond.
Da nahmen sie den Leichnam Jesu und bunden ihn in leinen Tücher mit Spezereien, wie die Jüden pflegen zu begraben. Es war aber an der Stätte, da er gekreuziget ward, ein Garte, und im Garten ein neu Grab, in welches niemand je geleget war. Daselbst hin legten sie Jesum, um des Rüsttags willen der Jüden, dieweil das Grab nahe war.	Ze namen het lichaam van Jezus en wikkelden het in linnen doeken met specerijen, zoals de Joden dat doen als ze iemand begraven. Dichtbij de plek waar hij gekruisigd was, was een hof, en in die hof was een nieuw graf, waar nog niemand in had gelegen. Daar legden ze Jezus in, ter wille van de voorbereidingsdag van de Joden, omdat dat graf dichtbij was.

39. Koor

tutti

Ruht wohl, ihr heiligen Gebeine,	Rust zacht, heilige beenderen,
die ich nun weiter nicht beweine,	die ik nu niet blijf bewenen,
ruht wohl und bringt auch mich zur Ruh!	rust zacht en breng ook mij tot rust.
Das Grab, so euch bestimmet ist	Het graf, dat voor jullie bestemd is
und ferner keine Not umschließt,	en nu geen nood meer bevat,
macht mir den Himmel auf	opent voor mij de hemel
und schließt die Hölle zu.	en sluit de hel.

40. Koraal

tutti

Christe, du Lamm Gottes,	Christus, lam van God,
der du trägst die Sünd der Welt,	die de zonden van de wereld draagt,
erbarm dich unser!	ontferm u over ons!
Christe, du Lamm Gottes,	Christus, lam van God,
der du trägst die Sünd der Welt,	die de zonden van de wereld draagt,
erbarm dich unser!	ontferm u over ons!
Christe, du Lamm Gottes,	Christus, lam van God,
der du trägst die Sünd der Welt,	die de zonden van de wereld draagt,
gib uns dein' Frieden! Amen.	geef ons uw vrede! Amen.

Bespreking