Johann Sebastian Bach
Zerreißet, zersprenget, zertrümmert die Gruft (BWV 205)
Geschreven voor Gelukwens
Voor het eerst uitgevoerd: 3 aug 1725
Libretto: Christian Friedrich Henrici (alias Picander)
Solisten SATB koor SATB orkest str vsolo vlagamb trav1,2 ob1,2 obd'am trp1-3 cor1,2 timp cont
Totaal 15 delen, 2 koorwerken
Vertaling: Ria van Hengel
Deze cantate werd de afgelopen jaren nooit uitgevoerd
beluister
Bespreking
Bach componeerde de wereldse cantate BWV 205 in opdracht van Leipziger studenten, die hem uitvoerden voor het huis, Katharinenstraße 2, van de populaire hoogleraar Dr August Friedrich Müller (1684 – 1761), rechtsgeleerde en filosoof, op zijn naamdag, 3 augustus 1725. De tekst werd geschreven door Bachs trouwe librettist Picander, pseudoniem voor de postbeambte Christian Friedrich Henrici. Toen Bach negen jaar later de muziek van een nieuwe tekst voorzag ten behoeve van BWV 205a, de cantate Blast Lärmen, ihr Feinde! Verstärket die Macht ter gelegenheid van de kroning van de Saksiche keurvorst tot koning August III van Polen, kon hij de tekst van het laatste, aan de jubilaris gewijde deel dus ongewijzigd laten.
Aeolus, in de Griekse mythologie de heerser over de winden, verheugt zich na de zomer op de ravage die zijn winden op de aarde zullen aanrichten. De westenwind, Zephyrus, smeekt hem om uitstel, Pomona, de godin van de boomvruchten en Pallas Athene, de godin van de wijsheid, sluiten zich daarbij aan. Pas als Aeolus begrijpt dat het vandaag de feestdag is van August Müller, willigt hij hun verzoek in en iedereen viert feest.
Pallas (S), Pomona (A), Zephyrus (T), Aeolus (B)
1. Koor
SATB, strijkers, traverso 1/2, hobo 1/2, trompet 1–3, hoorn 1/2, timpani, continuo
| Chor der Winde | Koor van de winden: |
| Zerreißet, zersprenget, zertrümmert die Gruft, | Verscheur, blaas op, vernietig de groeve |
| die unserm Wüten Grenze gibt! | die ons woeden opgesloten houdt! |
| Durchbrechet die Luft, | Doorklief de lucht |
| dass selber die Sonne zur Finsternis werde, | zodat de zon zelf duisternis wordt, |
| durchschneidet die Fluten, durchwühlet die Erde, | doorsnij de wateren, doorwoel de aarde |
| dass sich der Himmel selbst betrübt! | zodat de hemel zelf bedroefd wordt! |
2. Recitatief (B)
bas, strijkers, traverso 1/2, hobo 1/2, trompet 1–3, hoorn 1/2, timpani, continuo
| Aeolus | |
| Ja! ja! | Ja! Ja! |
| Die Stunden sind nunmehro nah, | De uren zijn nabij |
| dass ich euch treuen Untertanen | dat ik voor jullie, trouwe onderdanen, |
| den Weg aus eurer Einsamkeit | de weg vanuit jullie eenzaamheid |
| nach bald geschlossner Sommerszeit | naar de vrijheid zal banen |
| zur Freiheit werde bahnen. | na de zomertijd die bijna afgelopen is. |
| Ich geb euch Macht, | Ik geef jullie de macht |
| vom Abend bis zum Morgen, | om van de avond tot de morgen, |
| vom Mittag bis zur Mitternacht | van de middag tot middernacht |
| mit eurer Wut zu rasen, | met jullie woede te razen, |
| die Blumen, Blätter, Klee | om tegen de bloemen, bladeren, klaver, |
| mit Kälte, Frost und Schnee | vreselijk tekeer te gaan |
| entsetzlich anzublasen. | met kou, vorst en sneeuw. |
| Ich geb euch Macht, | Ik geef jullie de macht |
| die Zedern umzuschmeißen | om de ceders omver te smijten |
| und Bergegipfel aufzureißen. | en bergtoppen open te scheuren. |
| Ich geb euch Macht, | Ik geef jullie de macht |
| die ungestümen Meeresfluten | om de onstuimige zeeën |
| durch euren Nachdruck zu erhöhn, | met jullie kracht omhoog te duwen, |
| dass das Gestirne wird vermuten, | zodat de sterren vrezen |
| ihr Feuer soll durch euch erlöschend untergehn. | dat hun vuur door jullie zal uitdoven en ondergaan. |
3. Aria (B)
bas, strijkers, continuo
| Aeolus | |
| Wie will ich lustig lachen, | Wat zal ik vrolijk lachen |
| wenn alles durcheinandergeht, | als alles door elkaar raakt, |
| wenn selbst der Fels nicht sicher steht, | als zelfs de rots niet meer stevig staat, |
| und wenn die Dächer krachen, | en als de daken kraken, |
| so will ich lustig lachen! | dan zal ik vrolijk lachen! |
4. Recitatief (T)
tenor, continuo
| Zephyrus | |
| Gefürcht'ter Aeolus, | Gevreesde Aeolus, |
| dem ich im Schoße sonsten liege | in wiens schoot ik anders altijd lig, |
| und deine Ruh vergnüge, | genietend van jouw rust, |
| lass deinen harten Schluss | laat je harde besluit |
| mich doch nicht allzufrüh erschrecken; | mij toch niet al te vroeg opschrikken; |
| verziehe, lass in dir, | wacht toch nog even, laat |
| aus Gunst zu mir, | uit genade jegens mij |
| ein Mitleid noch erwecken! | nog medelijden bij je opkomen! |
5. Aria (T)
tenor, altviool, viola da gamba, continuo
| Zephyrus | |
| Frische Schatten, meine Freude, | Frisse schaduwen, mijn vreugde, |
| Sehet, wie ich schmerzlich scheide, | kijk hoe smartelijk ik vertrek, |
| Kommt, bedauert meine Schmach! | kom, betreur mijn smaad! |
| Windet euch, verwaisten Zweige, | Kronkel, verweesde takken, |
| Ach! ich schweige, | ach, ik zwijg, |
| Sehet mir nur jammernd nach! | kijk mij alleen maar jammerend na! |
6. Recitatief (B)
bas, continuo
| Aeolus | |
| Beinahe wirst du mich bewegen. | Je brengt me bijna op andere gedachten. |
| Wie? seh ich nicht Pomona hier | Wat? Zie ik hier niet Pomona |
| und, wo mir recht, die Pallas auch bei ihr? | en als ik me niet vergis, ook Pallas bij haar? |
| Sagt, Werte, sagt, was fordert ihr von mir? | Zeg, hooggewaardeerden, wat willen jullie van mij? |
| Euch ist gewiss sehr viel daran gelegen. | Het is vast erg belangrijk voor jullie. |
7. Aria (A)
alt, hobo d'amore, continuo
| Pomona | |
| Können nicht die roten Wangen, | Kunnen de rode wangen |
| womit meine Früchte prangen, | waarmee mijn vruchten pronken |
| dein ergrimmtes Herze fangen, | jouw vertoornde hart niet betoveren, |
| ach, so sage, kannst du sehn, | ach, zeg dan, kun je niet zien |
| wie die Blätter von den Zweigen | hoe de bladeren bedroefd |
| sich betrübt zur Erde beugen, | van hun takken omlaag buigen |
| um ihr Elend abzuneigen, | uit afkeer van de ellende |
| das an ihnen soll geschehn! | die hun zal worden aangedaan? |
8. Recitatief (S, A)
sopraan, alt, continuo
| Pomona | |
| So willst du, grimmger Aeolus, | Zul je dus, grimmige Aeolus, |
| gleich wie ein Fels und Stein | bij mijn smeekbeden zo hard blijven |
| bei meinen Bitten sein? | als een rots en een steen? |
| Pallas | |
| Wohlan! ich will und muss | Komaan! Ook ik wil en moet |
| auch meine Seufzer wagen, | mijn zuchten inzetten, |
| vielleicht wird mir, | misschien verleent hij mij |
| was er, Pomona, dir | wat hij jou, Pomona, |
| stillschweigend abgeschlagen, | stilzwijgend |
| von ihm gewährt. | heeft geweigerd. |
| Pallas, Pomona | |
| Wohl! wenn er gegen mich/dich | Heel goed, als hij ten opzichte van mij/jou |
| sich gütiger erklärt. | goedgunstiger is! |
9. Aria (S)
sopraan, solo viool, continuo
| Pallas | |
| Angenehmer Zephyrus, | Goede Zephyrus, |
| dein von Bisam reicher Kuss | laat je van muskus rijke kus |
| und dein lauschend Kühlen | en je luisterende koelte |
| soll auf meinen Höhen spielen. | op mijn hoogten spelen. |
| Großer König Aeolus, | Grote koning Aeolus, |
| sage doch dem Zephyrus, | zeg toch tegen Zephyrus |
| dass sein bisamreicher Kuss | dat zijn muskusrijke kus |
| und sein lauschend Kühlen | en zijn luisterende koelte |
| soll auf meinen Höhen spielen. | op mijn hoogten moeten spelen. |
10. Recitatief (S, B)
sopraan, bas, traverso 1/2, continuo
| Pallas | |
| Mein Aeolus, | Ach, mijn Aeolus, |
| ach! störe nicht die Fröhlichkeiten, | verstoor niet de vrolijkheid |
| weil meiner Musen Helikon | van het feest, het aangename vieren |
| ein Fest, ein' angenehme Feier | dat de Helikon, de berg van mijn Muzen, |
| auf seinen Gipfeln angestellt. | op zijn toppen heeft aangericht. |
| Aeolus | |
| So sage mir, | Vertel mij dan |
| warum dann dir | waarom juist deze dag |
| besonders dieser Tag so teuer, | jou zo dierbaar is, |
| so wert und heilig fällt? | zo waardevol is en zo heilig. |
| O Nachteil und Verdruß! | O ellende en narigheid, |
| Soll ich denn eines Weibes Willen | moet ik dan in mijn rijk |
| in meinem Regiment erfüllen? | de wil van een vrouw uitvoeren? |
| Pallas | |
| Mein Müller, mein August, | Mijn Müller, mijn August, |
| der Pierinnen Freud und Lust | vreugde en plezier van de Muzen |
| Aeolus | |
| Dein Müller, dein August! | Jouw Müller, jouw August |
| Pallas | |
| Und mein geliebter Sohn, | en mijn geliefde zoon |
| Aeolus | |
| Dein Müller, dein August! | Jouw Müller, jouw August |
| Pallas | |
| erlebet die vergnügten Zeiten, | beleeft nu de blijde tijden |
| da ihm die Ewigkeit | omdat zijn wijze naam hem |
| sein weiser Name prophezeit. | de eeuwigheid voorspelt. |
| Aeolus | |
| Dein Müller! dein August! | Jouw Müller, jouw August, |
| Der Pierinnen Freud und Lust | vreugde en plezier van de Muzen |
| und dein geliebter Sohn, | en jouw geliefde zoon |
| erlebet die vergnügten Zeiten, | beleeft nu blijde tijden |
| da ihm die Ewigkeit | omdat zijn wijze naam hem |
| sein weiser Name prophezeit? | de eeuwigheid voorspelt? |
| Wohlan! ich lasse mich bezwingen, | Welnu, dan laat ik mij overhalen, |
| euer Wunsch soll euch gelingen. | jullie wens zal worden ingewilligd. |
11. Aria (B)
bas, trompet 1–3, hoorn 1/2, timpani, continuo
| Aeolus | |
| Zurücke, zurücke, geflügelten Winde, | Terug, terug, gevleugelde winden, |
| besänftiget euch! | kalmeer! |
| Doch wehet ihr gleich, | En áls jullie waaien, |
| so weht doch itzund nur gelinde! | waai dan zachtjes! |
12. Recitatief (S, A, T)
sopraan, alt, tenor, continuo
| Pallas | |
| Was Lust! | Wat een plezier |
| Pomona | |
| Was Freude! | Wat een vreugde |
| Zephyrus | |
| Welch Vergnügen! | Wat een genoegen! |
| Alle | |
| Entstehet in der Brust, | ontstaat er in ons hart |
| dass sich nach unsrer Lust | nu de wensen zich moeten schikken |
| die Wünsche müssen fügen. | naar wat wíj willen. |
| Zephyrus | |
| So kann ich mich bei grünen Zweigen | Nu kan ik nog blij zijn |
| noch fernerhin vergnügt bezeigen. | als de takken groen blijven. |
| Pomona | |
| So seh ich mein Ergötzen | Nu kan ik blijven genieten |
| an meinen reifen Schätzen. | van mijn rijke schatten. |
| Pallas | |
| So richt ich in vergnügter Ruh | Nu maak ik opgewekt en kalm |
| meines Augusts Lustmahl zu. | het feestmaal voor mijn August klaar |
| Pomona, Zephyrus | |
| Wir sind zu deiner Fröhlichkeit | Met evenveel plezier |
| mit gleicher Lust bereit. | sluiten wij ons aan bij jouw vrolijkheid. |
13. Aria (A, T)
alt, tenor, traverso 1/2, continuo
| Pomona | |
| Zweig und Äste | Tak en twijgen |
| zollen dir zu deinem Feste | schenken jou voor je feest |
| ihrer Gaben Überfluss. | de overvloed van hun gaven. |
| Zephyrus | |
| Und mein Scherzen soll und muss, | En mijn gescherts moet en zal |
| deinen August zu verehren, | ter ere van jouw August |
| dieses Tages Lust vermehren. | het plezier van deze dag vergroten. |
| Pomona, Zephyrus | |
| Ich bringe die Früchte/mein Lispeln mit Freuden herbei, | Ik breng hier vol vreugde de vruchten / mijn gefluister |
| Beide | |
| Dass alles zum Scherzen vollkommener sei. | opdat alles nog volmaakter en plezieriger wordt. |
14. Recitatief (S)
sopraan, continuo
| Pallas | |
| Ja, ja! ich lad euch selbst zu dieser Feier ein: | Ja, ja! Ik nodig jullie zelf uit voor dit feest: |
| erhebet euch zu meinen Spitzen, | stijg op naar mijn hoogten, |
| wo schon die Musen freudig sein | waar de Muzen zich al verheugen |
| und ganz entbrannt vor Eifer sitzen. | en branden van ijver. |
| Auf! lasset uns, indem wir eilen, | Kom, laten wij haastig |
| die Luft mit frohen Wünschen teilen! | de lucht vullen met vrolijke wensen! |
15. Koor
SATB, strijkers, traverso 1/2, hobo 1/2, trompet 1–3, hoorn 1/2, timpani, continuo
| Vivat August, August vivat! | Vivat August, August vivat! |
| Sei beglückt, gelehrter Mann! | Veel geluk, geleerde man! |
| Dein Vergnügen müsse blühen, | Moge uw vreugde bloeien, |
| dass dein Lehren, dein Bemühen | moge uw onderwijs, uw inspanningen |
| möge solche Pflanzen ziehen, | planten kweken |
| womit ein Land sich einstens schmücken kann. | waarmee een land zich eens kan tooien. |