Eduard van Hengel

Johann Sebastian Bach vocale werken

Johann Sebastian Bach

Zerreißet, zersprenget, zertrümmert die Gruft (BWV 205)

Geschreven voor Gelukwens

Voor het eerst uitgevoerd: 3 aug 1725

Libretto: Christian Friedrich Henrici (alias Picander)

Solisten SATB koor SATB orkest str vsolo vlagamb trav1,2 ob1,2 obd'am trp1-3 cor1,2 timp cont

Totaal 15 delen, 2 koorwerken

Vertaling: Ria van Hengel

Deze cantate werd de afgelopen jaren nooit uitgevoerd

beluister

downloads uitleg

Bespreking

Bach componeerde de wereldse cantate BWV 205 in opdracht van Leipziger studenten, die hem uitvoerden voor het huis, Katharinenstraße 2, van de populaire hoogleraar Dr August Friedrich Müller (1684 – 1761), rechtsgeleerde en filosoof, op zijn naamdag, 3 augustus 1725. De tekst werd geschreven door Bachs trouwe librettist Picander, pseudoniem voor de postbeambte Christian Friedrich Henrici. Toen Bach negen jaar later de muziek van een nieuwe tekst voorzag ten behoeve van BWV 205a, de cantate Blast Lärmen, ihr Feinde! Verstärket die Macht ter gelegenheid van de kroning van de Saksische keurvorst tot koning August III van Polen, kon hij de tekst van het laatste, aan de jubilaris gewijde deel dus ongewijzigd laten.

Aeolus, in de Griekse mythologie de heerser over de winden, verheugt zich na de zomer op de ravage die zijn winden op de aarde zullen aanrichten. De westenwind, Zephyrus, smeekt hem om uitstel, Pomona, de godin van de boomvruchten en Pallas Athene, de godin van de wijsheid, sluiten zich daarbij aan. Pas als Aeolus begrijpt dat het vandaag de feestdag is van August Müller, willigt hij hun verzoek in en iedereen viert feest.

Litt.: Szymon Paczkowski: A Polonaise Duet for a Professor, a King and a Merchant; on Cantatas BWV 205, 205a, 216 and 216a in: Understanding Bach, 2(2007) 19-36

Pallas (S), Pomona (A), Zephyrus (T), Aeolus (B)

1. Koor

SATB, strijkers, traverso 1/2, hobo 1/2, trompet 1–3, hoorn 1/2, timpani, continuo

Chor der Winde Koor van de winden:
Zerreißet, zersprenget, zertrümmert die Gruft, Verscheur, blaas op, vernietig de groeve
die unserm Wüten Grenze gibt! die ons woeden opgesloten houdt!
Durchbrechet die Luft, Doorklief de lucht
dass selber die Sonne zur Finsternis werde, zodat de zon zelf duisternis wordt,
durchschneidet die Fluten, durchwühlet die Erde, doorsnij de wateren, doorwoel de aarde
dass sich der Himmel selbst betrübt!zodat de hemel zelf bedroefd wordt!
beluister:

                      

2. Recitatief (B)

bas, strijkers, traverso 1/2, hobo 1/2, trompet 1–3, hoorn 1/2, timpani, continuo

Aeolus
Ja! ja! Ja! Ja!
Die Stunden sind nunmehro nah, De uren zijn nabij
dass ich euch treuen Untertanen dat ik voor jullie, trouwe onderdanen,
den Weg aus eurer Einsamkeit de weg vanuit jullie eenzaamheid
nach bald geschlossner Sommerszeit naar de vrijheid zal banen
zur Freiheit werde bahnen. na de zomertijd die bijna afgelopen is.
Ich geb euch Macht, Ik geef jullie de macht
vom Abend bis zum Morgen, om van de avond tot de morgen,
vom Mittag bis zur Mitternacht van de middag tot middernacht
mit eurer Wut zu rasen, met jullie woede te razen,
die Blumen, Blätter, Klee om tegen de bloemen, bladeren, klaver,
mit Kälte, Frost und Schnee vreselijk tekeer te gaan
entsetzlich anzublasen. met kou, vorst en sneeuw.
Ich geb euch Macht, Ik geef jullie de macht
die Zedern umzuschmeißen om de ceders omver te smijten
und Bergegipfel aufzureißen. en bergtoppen open te scheuren.
Ich geb euch Macht, Ik geef jullie de macht
die ungestümen Meeresfluten om de onstuimige zeeën
durch euren Nachdruck zu erhöhn, met jullie kracht omhoog te duwen,
dass das Gestirne wird vermuten, zodat de sterren vrezen
ihr Feuer soll durch euch erlöschend untergehn.dat hun vuur door jullie zal uitdoven en ondergaan.
beluister:

                        

3. Aria (B)

bas, strijkers, continuo

Aeolus
Wie will ich lustig lachen, Wat zal ik vrolijk lachen
wenn alles durcheinandergeht, als alles door elkaar raakt,
wenn selbst der Fels nicht sicher steht, als zelfs de rots niet meer stevig staat,
und wenn die Dächer krachen, en als de daken kraken,
so will ich lustig lachen!dan zal ik vrolijk lachen!
beluister:

                            

4. Recitatief (T)

tenor, continuo

Zephyrus
Gefürcht'ter Aeolus, Gevreesde Aeolus,
dem ich im Schoße sonsten liege in wiens schoot ik anders altijd lig,
und deine Ruh vergnüge, genietend van jouw rust,
lass deinen harten Schluss laat je harde besluit
mich doch nicht allzufrüh erschrecken; mij toch niet al te vroeg opschrikken;
verziehe, lass in dir, wacht toch nog even, laat
aus Gunst zu mir, uit genade jegens mij
ein Mitleid noch erwecken!nog medelijden bij je opkomen!
beluister:

                                 

5. Aria (T)

tenor, altviool, viola da gamba, continuo

Zephyrus
Frische Schatten, meine Freude, Frisse schaduwen, mijn vreugde,
Sehet, wie ich schmerzlich scheide, kijk hoe smartelijk ik vertrek,
Kommt, bedauert meine Schmach! kom, betreur mijn smaad!
Windet euch, verwaisten Zweige, Kronkel, verweesde takken,
Ach! ich schweige, ach, ik zwijg,
Sehet mir nur jammernd nach!kijk mij alleen maar jammerend na!
beluister:

                               

6. Recitatief (B)

bas, continuo

Aeolus
Beinahe wirst du mich bewegen. Je brengt me bijna op andere gedachten.
Wie? seh ich nicht Pomona hier Wat? Zie ik hier niet Pomona
und, wo mir recht, die Pallas auch bei ihr? en als ik me niet vergis, ook Pallas bij haar?
Sagt, Werte, sagt, was fordert ihr von mir? Zeg, hooggewaardeerden, wat willen jullie van mij?
Euch ist gewiss sehr viel daran gelegen.Het is vast erg belangrijk voor jullie.
beluister:

                            

7. Aria (A)

alt, hobo d'amore, continuo

Pomona
Können nicht die roten Wangen, Kunnen de rode wangen
womit meine Früchte prangen, waarmee mijn vruchten pronken
dein ergrimmtes Herze fangen, jouw vertoornde hart niet betoveren,
ach, so sage, kannst du sehn, ach, zeg dan, kun je niet zien
wie die Blätter von den Zweigen hoe de bladeren bedroefd
sich betrübt zur Erde beugen, van hun takken omlaag buigen
um ihr Elend abzuneigen, uit afkeer van de ellende
das an ihnen soll geschehn!die hun zal worden aangedaan?
beluister:

                                   

8. Recitatief (S, A)

sopraan, alt, continuo

Pomona
So willst du, grimmger Aeolus, Zul je dus, grimmige Aeolus,
gleich wie ein Fels und Stein bij mijn smeekbeden zo hard blijven
bei meinen Bitten sein? als een rots en een steen?
Pallas
Wohlan! ich will und muss Komaan! Ook ik wil en moet
auch meine Seufzer wagen, mijn zuchten inzetten,
vielleicht wird mir, misschien verleent hij mij
was er, Pomona, dir wat hij jou, Pomona,
stillschweigend abgeschlagen, stilzwijgend
von ihm gewährt. heeft geweigerd.
Pallas, Pomona
Wohl! wenn er gegen mich/dich Heel goed, als hij ten opzichte van mij/jou
sich gütiger erklärt.goedgunstiger is!
beluister:

                                

9. Aria (S)

sopraan, solo viool, continuo

Pallas
Angenehmer Zephyrus, Goede Zephyrus,
dein von Bisam reicher Kuss laat je van muskus rijke kus
und dein lauschend Kühlen en je luisterende koelte
soll auf meinen Höhen spielen. op mijn hoogten spelen.
Großer König Aeolus, Grote koning Aeolus,
sage doch dem Zephyrus, zeg toch tegen Zephyrus
dass sein bisamreicher Kuss dat zijn muskusrijke kus
und sein lauschend Kühlen en zijn luisterende koelte
soll auf meinen Höhen spielen.op mijn hoogten moeten spelen.
beluister:

                                    

10. Recitatief (S, B)

sopraan, bas, traverso 1/2, continuo

Pallas
Mein Aeolus, Ach, mijn Aeolus,
ach! störe nicht die Fröhlichkeiten, verstoor niet de vrolijkheid
weil meiner Musen Helikon van het feest, het aangename vieren
ein Fest, ein' angenehme Feier dat de Helikon, de berg van mijn Muzen,
auf seinen Gipfeln angestellt. op zijn toppen heeft aangericht.
Aeolus
So sage mir, Vertel mij dan
warum dann dir waarom juist deze dag
besonders dieser Tag so teuer, jou zo dierbaar is,
so wert und heilig fällt? zo waardevol is en zo heilig.
O Nachteil und Verdruß! O ellende en narigheid,
Soll ich denn eines Weibes Willen moet ik dan in mijn rijk
in meinem Regiment erfüllen? de wil van een vrouw uitvoeren?
Pallas
Mein Müller, mein August, Mijn Müller, mijn August,
der Pierinnen Freud und Lust vreugde en plezier van de Muzen
Aeolus
Dein Müller, dein August! Jouw Müller, jouw August
Pallas
Und mein geliebter Sohn, en mijn geliefde zoon
Aeolus
Dein Müller, dein August! Jouw Müller, jouw August
Pallas
erlebet die vergnügten Zeiten, beleeft nu de blijde tijden
da ihm die Ewigkeit omdat zijn wijze naam hem
sein weiser Name prophezeit. de eeuwigheid voorspelt.
Aeolus
Dein Müller! dein August! Jouw Müller, jouw August,
Der Pierinnen Freud und Lust vreugde en plezier van de Muzen
und dein geliebter Sohn, en jouw geliefde zoon
erlebet die vergnügten Zeiten, beleeft nu blijde tijden
da ihm die Ewigkeit omdat zijn wijze naam hem
sein weiser Name prophezeit? de eeuwigheid voorspelt?
Wohlan! ich lasse mich bezwingen, Welnu, dan laat ik mij overhalen,
euer Wunsch soll euch gelingen.jullie wens zal worden ingewilligd.
beluister:

                                     

11. Aria (B)

bas, trompet 1–3, hoorn 1/2, timpani, continuo

Aeolus
Zurücke, zurücke, geflügelten Winde, Terug, terug, gevleugelde winden,
besänftiget euch! kalmeer!
Doch wehet ihr gleich, En áls jullie waaien,
so weht doch itzund nur gelinde!waai dan zachtjes!
beluister:

                         

12. Recitatief (S, A, T)

sopraan, alt, tenor, continuo

Pallas
Was Lust! Wat een plezier
Pomona
Was Freude! Wat een vreugde
Zephyrus
Welch Vergnügen! Wat een genoegen!
Alle
Entstehet in der Brust, ontstaat er in ons hart
dass sich nach unsrer Lust nu de wensen zich moeten schikken
die Wünsche müssen fügen. naar wat wíj willen.
Zephyrus
So kann ich mich bei grünen Zweigen Nu kan ik nog blij zijn
noch fernerhin vergnügt bezeigen. als de takken groen blijven.
Pomona
So seh ich mein Ergötzen Nu kan ik blijven genieten
an meinen reifen Schätzen. van mijn rijke schatten.
Pallas
So richt ich in vergnügter Ruh Nu maak ik opgewekt en kalm
meines Augusts Lustmahl zu. het feestmaal voor mijn August klaar
Pomona, Zephyrus
Wir sind zu deiner Fröhlichkeit Met evenveel plezier
mit gleicher Lust bereit.sluiten wij ons aan bij jouw vrolijkheid.
beluister:

                             

13. Aria (A, T)

alt, tenor, traverso 1/2, continuo

Pomona
Zweig und Äste Tak en twijgen
zollen dir zu deinem Feste schenken jou voor je feest
ihrer Gaben Überfluss. de overvloed van hun gaven.
Zephyrus
Und mein Scherzen soll und muss, En mijn gescherts moet en zal
deinen August zu verehren, ter ere van jouw August
dieses Tages Lust vermehren. het plezier van deze dag vergroten.
Pomona, Zephyrus
Ich bringe die Früchte/mein Lispeln mit Freuden herbei, Ik breng hier vol vreugde de vruchten / mijn gefluister
Beide
Dass alles zum Scherzen vollkommener sei.opdat alles nog volmaakter en plezieriger wordt.
beluister:

                                   

14. Recitatief (S)

sopraan, continuo

Pallas
Ja, ja! ich lad euch selbst zu dieser Feier ein: Ja, ja! Ik nodig jullie zelf uit voor dit feest:
erhebet euch zu meinen Spitzen, stijg op naar mijn hoogten,
wo schon die Musen freudig sein waar de Muzen zich al verheugen
und ganz entbrannt vor Eifer sitzen. en branden van ijver.
Auf! lasset uns, indem wir eilen, Kom, laten wij haastig
die Luft mit frohen Wünschen teilen!de lucht vullen met vrolijke wensen!
beluister:

                               

15. Koor

SATB, strijkers, traverso 1/2, hobo 1/2, trompet 1–3, hoorn 1/2, timpani, continuo

Vivat August, August vivat! Vivat August, August vivat!
Sei beglückt, gelehrter Mann! Veel geluk, geleerde man!
Dein Vergnügen müsse blühen, Moge uw vreugde bloeien,
dass dein Lehren, dein Bemühen moge uw onderwijs, uw inspanningen
möge solche Pflanzen ziehen, planten kweken
womit ein Land sich einstens schmücken kann.waarmee een land zich eens kan tooien.
beluister: