Vertalingen
De gepresenteerde vertalingen zijn verklarende, ‘’dienstbare’’ vertalingen; ze beogen Bachs teksten in begrijpelijk Nederlands weer te geven, en toch zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke tekst te blijven. Die hangt namelijk bij Bach in hoge mate samen met de muziek: Bach illustreert en accentueert woorden en zinnen met muziek, en de maker van een ‘’helpende’’ vertaling laat zich dus niet zozeer leiden door eigen literaire smaak, fantasie of geloofstraditie, maar volgt zoveel mogelijk de tekst die Bach zelf gebruikte, zodat luisteraars ook de kans krijgen te horen wat Bach muzikaal met zijn teksten doet.
Het zijn dus ook geen metrische, rijmende of zingbare*) vertalingen, want die zouden noodgedwongen sterk afwijken van het origineel. Bestaande (en vaak mooie) metrische en rijmende parafrases van Duitse koralen zoals die in Nederlandse liedboeken zijn opgenomen, komen dan ook niet in aanmerking. Ook heb ik bij bijbelcitaten niet de versies uit moderne bijbelvertalingen overgenomen en evenmin bestaande psalmberijmingen, maar volg ik de Duitse teksten in de Luthervertaling waarover Bach zelf beschikte, ook daar waar die soms niet correct uit het Hebreeuws of het Grieks zijn vertaald of andere mankementen vertonen.
Het Nederlandse publiek van Bachs vocale muziek, met name van de passies, heeft jarenlang bijbelteksten tot zich genomen in vertalingen die sterk gekleurd waren door het calvinisme,
beïnvloed door de Statenvertaling van 1637, die in Nederland de statuur heeft van de Luthervertaling. De door Bach gebruikte Luthertekst is ''gewoner'', toegankelijker. Zo zijn bijvoorbeeld de voornaamwoorden waarmee Christus wordt aangesproken ''du'' en ''dein'' (eigenlijk dus ''jij'', ''jou''), en Christus spreekt de mensen toe met ''ihr'' (jullie), en ook in andere opzichten is de sfeer minder plechtig. Dat een vertaling in die sfeer ook toegankelijker is voor mensen buiten de kerkelijke traditie is een bijkomend voordeel, maar het belangrijkste is: Bach werkte met de Luthertekst, en díe moet je kunnen herkennen in de vertaling.
Voor dit werk heb ik veel gehad aan mijn achtergrond niet alleen als amateur-Bachzanger maar ook als afgestudeerd theoloog en professioneel literair vertaler Duits. Ik ken de brontalen van het Oude en Nieuwe Testament, de Lutherse theologie/ terminologie is mij niet vreemd en ik ben bijvoorbeeld gewend te werken met Grimms Wörterbuch, dat ook informatie geeft over achttiende-eeuws Duits.
Sinds een paar jaar werken de Amerikaanse musicologen Michael Marissen en Daniel R. Melamed aan een nieuwe Engelse vertaling van Bachs vocale muziek, in hun eigen woorden ‘’gebaseerd op de historische taal en theologie van Bachs tijd.’’ Zij gaan grondiger te werk dan ik ooit heb kunnen doen en analyseren op hun site zorgvuldig, met veel voetnoten, de Duitse tekst op basis van niet alleen de genoemde Grimm, maar ook van het door Bach gebruikte exemplaar van de Lutherbijbel (de ''Calov Bijbel'') en andere taalkundige en theologische bronnen. Ik maak inmiddels ook dankbaar gebruik van hun informatie. (bachcantatatexts.org)
Gebruik van de vertalingen voor niet-commerciële doeleinden is toegestaan mits met bronvermelding.
*) Er bestaan zingbare vertalingen van BWV 82, 245 en 248I-III, zie aldaar.(terug)