Eduard van Hengel

JOHANN LUDWIG BACH

Johann Ludwig Bach (4 februari 1677- 1 mei 1731) was een generatiegenoot van Sebastian Bach, maar wel een zeer verre verwant: wat het Engels noemt een “third cousin”, een neef in de derde graad, d.w.z. iemand met wie je slechts een gemeenschappelijke bet-overgrootvader deelt. Concreet gezegd: de stamvader aller Bachen, de molenaar Veit (1555 - 1619) die als protestant voor de contrareformatie uit Slowakije naar Thüringen (Wechmar) vluchtte had twee zonen: Hans (1580 - 1626) waarvan vrijwel alle meer dan dertig bekende Bachen afstammen, en Philippus (‘Lips’, 1590 - ±1620). Van deze Lips is Johann Ludwig een kleinzoon; hij vormt met zijn zonen die eveneens in Meiningen werkzaam waren de Meiningerlijn van de Bachfamilie. (Van deze Lips meent ook de Nederlandse Bach-promotor Govert-Jan Bach een nazaat te zijn.)
Ludwig werd geboren in Thal, in de buurt van Eisenach; de twee verre achterneven zullen elkaar dus van jongsaan gekend hebben. HIj studeerde theologie en werkte in Meiningen, achtereenvolgens als hofmusicus (1699), cantor (1703) en hofkapelmeester (1711) en organist. In die functie moet hij dus veel orkestmuziek hebben gecomponeerd die echter vrijwel restloos is verloren gegaan. Dat we van zijn vocale werk nog het één en ander kennen is goeddeels te danken aan Johann Sebastian Bach die in 1726 18 van zijn cantates uitvoerde en deze daartoe eigenhandig kopieerde.
De catalogus van Ludwigs resterende werk omvat inmiddels 39 nummers, waaronder de cantate
Denn du wirst meine Seele nicht in der Hölle lassen die, omdat ze in het handschrift van JSB werd aangetroffen, lange tijd werd beschouwd als compositie van Sebastian en daardoor zelfs het nummer 15 in de BWV-lijst kreeg.

Een opmerkelijk hoogtepunt in Ludwigs oeuvre vormt de grootschalige Trauermusik O Herr, ich bin dein Knecht (JLB19), gecomponeerd voor de rouwplechtigheid op 24 november 1724 van zijn voormalige principaal, de hertog Ernst Ludwig I von Sachsen-Meiningen: een cantate in grote bezetting, met 27 delen, zo'n vijf kwartier muziek!

Dat Ludwig een sterke band had met zijn broodheer verbaast niet: het was de hertog zelf die in 1704 de bundel cantateteksten schreef waarop de meeste ons overgeleverde cantates van Ludwig zijn gebaseerd. Ook (Sebastian) Bach gebruikte teksten uit deze in 1726 opnieuw gepubliceerde bundel in het jaar waarin hij de 18 cantates van zijn neef uitvoerde voor zeven eigen cantates, de BWVnrs 17, 39, 43, 45, 88, 102 en 187. De tekst Siehe, ich will viel Fischer aussenden werd door beide Bachen gebruikt, in JLB23 en BWV88.

Ludwigs motetten gelden, na die van Sebastian, als de interessantste in de achttiende eeuw die overigens weinig opmerkelijks meer laat zien in dit als ouderwets beschouwde genre.